TIKANMA SARILIĞI (OBSTRÜKTİF İKTER) NEDİR?

Karaciğerde normalde günlük 1 litre kadar safra üretilir. Üretilen safra, safra yollarından safra kesesine gelir. Safra kesesinde yoğunlaştıktan sonra koledok adı verilen kanaldan ilerleyerek oniki parmak barsağına akar. Böylece aldığımız gıdaların sindirimi mümkün olmaktadır.

Karaciğerden barsağa kadar olan bu safra akışının herhangi bir düzeyde engellenmesi sonucu safra barsağa akamaz. Buna tıkanma sarılığı adı (obstrüktif ikter) verilir. Bulaşıcı değildir.

TIKANMA SARILIĞININ NEDENLERİ NELERDİR?

Erişkinlerde en sık neden safra taşlarıdır. Daha sonra ise tümörler (safra yolu kanseri, safra kesesi kanseri, pankreas kanseri, metastatik kanserler vs) gelmektedir. Geçirilmiş safra yolu ameliyatlarında nedbe dokusu oluşması da başka bir sık görülen neden olarak karşımıza çıkmaktadır.

TIKANMA SARILIĞININ BELİRTİLERİ NELERDİR?

Safra sistemi tıkanıklığında hastanın göz akı ve cildinde sararma olur. İdrar rengi koyulaşır, büyük abdestin rengi ise açıklaşır. Ciltte kaşıntı olabilir. Daha sonra ise safra iltihaplanınca ateş, üşüme ve titreme ile birlikte karın ağrısı ortaya çıkar.

TIKANMA SARILIĞI TEŞHİSİ NASIL KONUR?

Kan testlerinde sarılık (bilirubin) değerleri artmıştır. Karaciğer enzimleri yükselir. Bu durumda karaciğer ve safra sistemine yönelik görüntüleme yapılır. Ultrasonografi (US), Bilgisayarlı Tomografi (BT), Manyetik Rezonans (MR) gibi yöntemler yapılıp tıkanıklığın nedeni saptanmaya çalışılır. Bunun dışında safra yollarının içi boyalı ilaçla doldurulup filmi çekilebilir. Bu film, endoskopik yolla (ağızdan ışıklı kamera ile girilerek) yapılabildiği gibi perkütan yolla (ciltten ince bir iğne ile girilerek) de yapılabilir. Genellikle tıkanmanın düzeyi safra kanallarının üst kısmında ise perkütan yol, alt kısmında ise endoskopik yol kullanılmaktadır.

TIKANMA SARILIĞININ TEDAVİSİ NEDİR?

Tıkanıklık taşa bağlı ise taşın boyutu, sayısı, yerleşim yeri ve hastanın genel durumuna bağlı olarak tedavi yöntemi seçilir. Safra kesesinde taş varsa cerrahi olarak safra kesesi çıkartılır. Safra taşı safra kanalına düşmüşse endoskopik yolla taş çıkartılır. Bazı durumlarda perkütan yolla (ciltten iğne ile) da taş kırılması veya çıkartılması sözkonusu olabilmektedir.

Tıkanma nedeni tümör (kanser) ise kesin tedavi cerrahidir. Ancak tıkanma sarılığı ile hekime başvuran hastaların %90-95’inde maalesef ameliyat evresi geçmiş olmaktadır. Bu nedenle de hastaların ameliyat olabilmeleri maalesef mümkün olmamaktadır. Bu durumda ise tedavi olarak “safranın barsağa akışı” hedeflenmektedir. Bunu sağlamak için safra stenti kullanılır. Tıkalı safra kanalı içine stent denilen metal kafes veya plastik tüp yerleştirilerek safranın barsağa akışı sağlanır.

Safra stentleri malzeme olarak metal veya plastik olmak üzere 2 çeşittir. Metal stentler açıldığında yaklaşık 1 santimetre genişliktedirler. Kapalı olarak (2.7 mm çapta) safra kanalına sokulur ve içerde iken açılırlar. Yerleştirildikleri safra kanalına tutunan uç dişleri sayesinde yerlerinden oynamazlar ve kaymazlar. Perkütan yolla koyulan stentler bu tiptedirler. Bunun yanında plastik stentler daha çok endoskopik yolla (ERCP ile) yerleştirilmekte ve içinden safranın aktığı iç çapı metal stentlere göre 3-4 kat daha dardır ve çabucak tıkanırlar. Ayrıca plastik stentler barsağa veya karaciğer içine kayma yapabilirler. Bu nedenle gelişmiş ülkelerde metal stentler tercih edilmektedir. Ancak metal stentler plastik stentlere göre oldukça (8-10 kat) pahalıdır.

TIKANMA SARILIĞINDA SAFRA STENTİ NASIL TAKILIR?

Girişimsel Radyoloji Uzmanı tarafından Perkütan (ciltten iğne ile girilerek) yolla metalik safra stenti takılmaktadır. Anjiyografi cihazında hastaya damar yoluyla uyutucu ve ağrı kesici ilaç verildikten sonra işlem yapılır. “Perkütan Transhepatik Stent Kolanjiyoplasti” adı verilen bu işlemin 3 veya 4 basamağı vardır.

Perkütan Transhepatik Kolanjiyografi (PTK): Hastanın karın sağ yanından kaburgalar arasından ince bir iğne ile karaciğer içindeki genişlemiş safra kanalı içine girilir. İğne ile boyalı ilaç verilerek safra yollarının filmi çekilir. Buna Perkütan Transhepatik Kolanjiyografi (PTK) adı verilir. Burada tıkanıklık nedeni saptanıp hastalığın (tümörün) yaygınlığı görülür.

Perkütan Biliyer (Safra) Stent Yerleştirilmesi: Safra yolundaki darlık veya tıkanıklığın ötesine ince bir telle geçilip barsağa erişilir. Bu telin üzerinden stent (tel kafes) darlığa kadar sokulup darlık düzeyinde yerleştirilir ve stent açılır.

Perkütan Balon Dilatasyon: Yerleştirilmiş olan stentin tümöre bağlı darlığı tamamen açamadığı durumda stent içinde balon şişirilerek genişletme işleminin yapılmasıdır. Çoğunlukla stent açılımı balonla genişletmeden sonra %100 hale gelir.

Perkütan Biliyer Drenaj: Stent yerleştirilip içinde balon şişirildikten sonra kanamanın kontrolünü sağlamak ve stentin içinin kan pıhtısı ile tıkanmasını engellemek amacıyla uç ve yanlarında çok sayıda delikleri bulunan bir kateter stent içinden geçirilerek barsağa sarkıtılır. Buna stent içi kateter boşaltımı adı verilmektedir. Bu kateterin (ince hortum) ucundan belli aralıklarla serum verilerek safra yolları ve stente1-3 gün boyunca yıkamalar yapılır. Kanamanın hiç olmadığı durumda stent içine kateter yerleştirilmez.

Hasta işlemden sonra 2-4 saat süreyle gözlemde tutulur. Tam olarak uyandıktan sonra evine gönderilir ve birkaç gün sonra kateteri çıkartılır. Artık safranın akışını safra kanalı içine yerleştirilmiş olan safra stenti sağlar. Böylece safra stenti sayesinde hastanın cildinden dışa çıkan bir hortum ve ucunda bir torba olmadan yaşaması sağlanmış olur.

SAFRA STENTİ TAKILDIKTAN SONRA NE YAPILIR?

Stent takıldıktan 15-20 gün sonra sarılık azalarak kaybolur. Hastaya (verilecekse) ilaç tedavisi (kemoterapi) başlanabilir. Bu arada belli aralıklarla kan testleri yapılıp Bilgisayarlı Tomografi çekilerek stentin açık olup olmadığı kontrol edilir.